مقاوم‌سازی مدارس در برابر اعتیاد

نوجوانی که در سنین کم به سوی موادمخدر گرایش می‌یابد بیش از هر چیز موجب افسوس دیگران می‌شود.

کم‌تجربه بودن،همواره  باعث شده  رفتارهای پرخطر و گرایش به مصرف سیگار و یا موادمخدر در میان نوجوانان بیش از دیگران گسترش یابد. طبق پژوهش‌ها و تحقیقات انجام شده و عوامل گوناگونی ازجمله طلاق و یا منازعات خانوادگی،‌ نبودن تفاهم بین پدر و مادر و همچنین عوامل اجتماعی نظیر فقر، بیکاری، انتخاب دوست و... در گرایش به اعتیاد نقش اساسی دارد.

البته در هر حالتی استثناء وجود دارد و گاه ممکن است فردی در معرض تمام عوامل ذکر شده قرار بگیرد ولی هرگز به اعتیاد گرایش پیدا نکند.

در مقابل موارد ذکر شده، عواملی نیز وجود دارند که می‌توانند فرد را در برابر رفتارهای پرخطر محافظت کنند و روش‌های مقابله با مسائل و مشکلات را به او بیاموزندکه از آن جمله می‌توان به مدرسه اشاره کرد. مکانی که بسیاری بر نقش حفاظتی آن تاکید دارند و معتقدند برای ساعاتی نسبتا طولانی علاوه بر تعلیم و تربیت، افراد را از محیط و شرایط بیرونی که می‌تواند موجب انحراف آنان شود مصون می‌دارد. اما یک مدرسه باید ویژگی‌های لازم را داشته باشد تا در فهرست عوامل حفاظتی قرار گیرد.

مرجان پشت‌مشهدی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی که به بررسی ویژگی‌های مدارس متوسطه آسیب‌پذیر در برابر سوءمصرف موادمخدر در دبیرستان‌های شهر تهران پرداخته، در یک جمع‌بندی کلی این ویژگی‌ها را چنین عنوان می‌کند:

کنترل ناقص و انضباط کم؛ معمولا راهروهای خلوت و دستشویی مدارس جزو مکان‌هایی هستند که مصرف سیگار و یا رد و بدل کردن مواد، CDهای خاص در آنها راحت‌تر صورت می‌گیرد. رفت و آمد کم به این مکان‌ها این فرصت را برای افراد خاطی فراهم می‌کند تا دور از کنترل اولیای مدرسه اعمال خلاف انجام دهند.

در بسیاری از کشورهای پیشرفته این مشکل با نصب دوربین‌های مداربسته در مدارس حل شده و نظارت کامل بر رفتار دانش‌آموزان میزان گرایش آنان به سیگار و مواد را کاهش داده است.

البته استفاده از دانش‌آموزان داوطلب که به کنترل نامحسوس کلاس‌ها و مکان‌های خلوت مدرسه می‌پردازند را هم باید ذکر کرد که گزارش هرگونه مصرف مواد را به اطلاع مسئول مدرسه می‌رسانند و کیفیت کنترل افراد را افزایش می‌دهند. به گفته بسیاری از اولیاء مدرسه که رابطه تنگاتنگی با نوجوانان دارند وقتی دانش‌آموزان احساس کنند که نظارت بر آنها کامل صورت می‌گیرد به قوانین مدرسه احترام می‌گذارند و این توجه به قانون بر رفتار و پیشرفت درسی آنها به مرور زمان تاثیر می‌گذارد.

استقرار مدارس در محله‌های پرخطر؛ مناطق و محلاتی که دارای بافت خاصی به لحاظ توزیع و مبادله موادمخدر هستند محل مناسبی برای رفت‌وآمد افراد معتاد است.  قرار گرفتن مکان مدرسه در محله‌ای آلوده، امکان برخورد و ارتباط نوجوانان با افراد خلافکار را افزایش می‌دهد و گرایش به مصرف سیگار و مواد را در آنها تقویت می‌کند.پشت مشهدی در این زمینه می‌گوید: اگر فضای اطراف مدرسه محل تبادل مواد باشد این فضا عاملی تاثیرگذار خواهد بود. البته در این مورد اتفاق‌نظر وجود ندارد ولی در بسیاری از تحقیقات ارتباط این عامل با مصرف مواد ذکر شده است.

اطلاع‌رسانی کم و ناقص به نوجوانان از سوی مدرسه؛ دادن پیام‌های هشداردهنده و سخنرانی افراد مطلع نظیر پلیس و یا روانشناس در زمینه اعتیاد کمک بسزایی در افزایش آگاهی نوجوانان و ایجاد حساسیت در آنها می‌کند. مدرسه مکان مناسبی جهت مداخله در پیشگیری از مصرف مواد است و این امر منوط به میزان فعالیت آن است.

اینکه چه میزان از مدارس ما به نصب پوستر و یا پیام راجع به اعتیاد و مضرات آن در فضای مدرسه می‌پردازند و یا تا چه‌اندازه جهت افزایش آگاهی نوجوانان بودجه مصرف می‌کنند؟ جای تامل دارد. بی‌شک هر حرکتی زمانی می‌تواند موثر باشد که به صورت مستمر و جدی پیگیری شود. تنها با اشاره‌ای مختصر به موضوع اعتیاد ، نمی‌توان نوجوانان را به این احساس رساند که باید در برابر موادمخدر بسیج شوند و به مبارزه با آن بپردازند.

فقدان تعلق به مدرسه؛ حضور نسبتا طولانی افراد در مدرسه اگر با انگیزه همراه باشد امر تعلیم و تربیت را سریع‌تر و آسان‌تر می‌کند. برای ایجاد احساس پیوستگی به مدرسه معمولا از دبیران با تجربه، وسایل کمک آموزشی نظیر آزمایشگاه فعال و... استفاده می‌شود اما در کنار این فعالیت‌ها مسئولان مدارس می‌توانند با تقویت فعالیت ورزشی از طریق تماس با یک باشگاه ورزشی که در نزدیکی مدرسه است و یا گرفتن تخفیف برای دانش‌آموزان و تشویق آنان برای انجام ورزش احساس تعلق به مدرسه را در آنان افزایش دهند.مدارسی که محیط خشک و خشن دارند معمولا میزان فرار دانش‌آموزان در آنها بیشتر است. فرار از مدرسه عامل مهمی است، اکثر بچه‌های فراری احتمال بیشتری برای  درگیری با مصرف مواد دارند.

این گروه با کوچک‌ترین فرصت از محیط مدرسه فرار می‌کنند و اوقات خود را در خیابان و یا پارک به بطالت می‌گذرانند و با مصرف اولین سیگار مسیر زندگی خود را به بیراهه می‌کشانند.با توجه به سیر نزولی روزافزون سن اعتیاد در جامعه، نقش خانواده و همچنین مدرسه در برنامه‌های پیشگیری پررنگ‌تر می‌شود. مسئولان آموزش و پرورش با برنامه‌ریزی و صرف بودجه می‌توانند‌ آموزش‌های لازم را در محیط مدرسه برای مداخله به اجرا درآورند و نسل جوان را در برابر گرایش به مصرف سیگار و مواد مخدر حفظ کنند.